Ελληνικα (en grec)

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ "La grèce des grecs"

Κείμενο του Σταύρου Πετσόπουλου (βλ. εκδοσεις ΑΓΡΑ)

27/4/04

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΤΗΣ FRANÇOISE ΑΡΒΑΝΙΤΗ
LA GRÈCE DES GRECS ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟ ΚΑΟΥΦΜΑΝ

Απόψε θα πούμε δυό λόγια μεταξύ φίλων για το βιβλίο της Françoise Αρβανίτη La Grèce des Grecs, Η Ελλάδα των Ελλήνων, που κυκλοφόρησε τον Μάρτιο στη σειρά « L’Autre guide », « Ο άλλος ή άλλου τύπου ταξιδιωτικός οδηγός » των Εκδόσεων Liana Levi, που είναι ένας μικρός προς μεσαίου μεγέθους γαλλικός εκδοτικός οίκος με καλή φήμη και παράδοση στα λογοτεχνικά βιβλία και τα τελευταία χρόνια σε βιβλία που αφορούν στην εβραϊκή παράδοση και ιστορία. Στην ίδια σειρά των « Άλλου τύπου ταξιδιωτικών οδηγών » έχουν κυκλοφορήσει τόμοι για την Κίνα, την Ιαπωνία, την Ιταλία, το Μαρόκο, τη Βρετάνη και την Ισπανία. Σε τι έγκειται το « άλλου τύπου » ;
1) Δεν δίνουν οδηγίες χρήσεως, παρά μόνο στο τέλος με κάποιες ενδείξεις για φεστιβάλ, δίσκους, βιβλία λογοτεχνίας κλπ. Εξαρχής τοποθετούνται στον αντίποδα των Guides Bleus των Guides Routiers κλπ.
2) Προσπαθούν να αποφύγουν την ταύτιση με το πρωτογενές φολκλόρ του κάθε τόπου.
3) Χρησιμοποιούν πολύ τα σύγχρονα ιστορικά στοιχεία των πρόσφατων ιστορικών μεταβολών που έχουν συντελεστεί σ’αυτούς τους τόπους.
4) Προσπαθούν να περιγράψουν τα σύγχρονα ήθη των κατοίκων.
5) Αναφέρονται σε κάπως διαννοούμενο κοινό που έχει απαιτήσεις κάποιας εμβάθυνσης στην πρώτη του προσέγγιση μ’έναν τόπο, σ’ένα κοινό πχ. που θα έχει γαλουχηθεί από τα προχωρημένα ντοκυμανταίρ της Arte, θα έχει πολιτικά ενδιαφέροντα και θα αναζητά κάτι πέρα απ’τις γραφικότητες.
6) Χρησιμοποιούν σύγχρονο φωτογραφικό υλικό με ενδιαφέρουσα καταγραφή της καθημερινότητας.

Άς έρθουμε λοιπόν στο προκείμενο.
Η Françoise δεν είναι philellhène. Έχει ζήσει κοντά 50 χρόνια στην Ελλάδα δουλεύοντας ως ανταποκρίτρια Ξένου Τύπου. Έφτιαξε τη ζωή της στην Ελλάδα, δούλεψε και συνταξιοδοτήθηκε στην Ελλάδα και οικοδόμησε μια ταυτότητα ισότιμη με τη γαλλική της ταυτότητα. Κάποιος που μπορεί να τσακώνεται στα ελληνικά τόσο αποτελεσματικά όπως μπορεί η Françoise όταν φουντώνει, δείχνει ότι έχει οικειοποιηθεί απόλυτα τον τόπο που επέλεξε να ζήσει, δεν είναι απλώς φίλος του τόπου.
Αυτό λοιπόν φαίνεται στο βιβλίο και είναι η αξία του, διότι γράφεται από δύο ισοδύναμες ματιές, της Γαλλίδας στην καταγωγή, της Ελληνίδας στην επιλογή ζωής. Πολιτιστικά και ιδεολογικά είμαστε μίλια μακριά από τις ειρωνικές και υπεροπτικές περιγραφές του Edmond About του 1854 αλλά και από το Ελληνικό καλοκαίρι του Lacarrière. Όταν έγραφε ο Lacarrière, η διανόηση της Ελλάδας αναζητούσε μέσω του Σεφέρη την ελληνικότητα, μέσω του Ελύτη τον νεοελληνικό μύθο του Άξιον Εστί, μέσω του Ρίτσου τη Ρωμιοσύνη.
Και η αναζήτηση αυτή της ελληνικής ταυτότητας έλαβε, ειδικά στα χρόνια της δικτατορίας, έναν πολιτικό χαρακτήρα ενάντια στον αμερικανισμό και τις ξενόφερτες επεμβάσεις.
Στον οδηγό αυτό λοιπόν παρουσιάζεται πλέον μια Ελλάδα έτη φωτός μακριά από τις λακαριερικές αναζητήσεις για ένα πολύ διαφορετικό κοινό.
Με τη δημοσιογραφική της παιδεία και ένα εξαιρετικό ταλέντο μπορεί να είναι σύντομη, κοφτή και να ξεχωρίζει το ουσιώδες για ανακοίνωση στο ξένο κοινό καθώς και το πιπεράτο μιάς είδησης ή μιας βαρετής εισήγησης επιτρόπου στην Ευρωπαϊκή κοινότητα ή ενός τετριμμένου γεγονότος.
« Ένα ζήτημα που την αφορά απόλυτα, και μ’αυτό ξεκινά το βιβλίο, είναι η πρόσληψη της σύγχρονης Ελλάδας από τους ξένους. Αρχίζει μ’ένα σπαρταριστό απόσπασμα του Bush πατρός στις αρχές του 1990 από μια ομιλία του στην Βουλή σε μια επίσκεψη του στην Αθήνα :

Son discours dura vingt minutes, dont la moitié consacrée à évoquer « ...la Grèce éternelle, berceau de la démocratie, mère des sciences, des arts ,de la philosophie, de la biologie, de la théologie, de la zoologie, de la botanique... » Et d’enchaîner : « ...les liens qui nous unissent sont étroits. Tant de villes américaines s’appellent Athènes, Corinthe ou Sparte. D’ailleurs, l’un des lieux où j’aime particulièrement aller pêcher s’appelle Marathon, en Floride. » Une fois de plus, les Grecs s’entendaient répéter que l’Antiquité restait la référence obligée qui fondait, quasi exclusivement, leur appartenance à la communauté des nations civilisées.

Συνεχίζει σχολιάζοντας την στάση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας με έναν φιλελληνισμό τύπου 18ου και 19ου αιώνα ως άλλοθι για να αποφύγει τις αναγκαιότητες του παρόντος. Ξεχωρίζει μια φράση του Γάλλου υπουργού εξωτερικών το 1981, όταν η Ελλάδα έμπαινε στην ΕΟΚ : « Η Ελλάδα αντιπροσωπεύει λίγο λιγότερο από το 1% της οικονομίας της Κοινότητας, και με την τιμή αυτή, μπορούμε να προσφέρουμε στον εαυτό μας την Ακρόπολη ». Και προσθέτει ο υπουργός : « Της το χρωστάμε ».
Από κεί και πέρα η συγγραφέας προσπαθεί να κάνει μια σύντομη περιγραφή κάποιων στοιχείων που συνθέτουν μια εικόνα σύγχρονου χαρακτήρα της Ελλάδας μέσα από το ιστορικό φορτίο που κουβαλάει, τη σχέση με τις περιπέτειες και την εξέλιξη της γλώσσας, τον διάλογό της με την κλασική αρχαιότητα και το Βυζάντιο, την ορθοδοξία, τη μετανάστευση, τις πολιτικές μεταλλαγές του 20ου αιώνα, έξω από τα γνωστά κλισέ.
Στη δεύτερη ενότητα του βιβλίου, « Ένα χαρτογραφικό πάζλ » όπως το ονομάζει, αναφέρεται στις επικίνδυνες ουτοπίες όπως την Μεγάλη Ιδέα, τη χαμένη Ανατολή, την ετερογένεια της σύνθεσης του πληθυσμού, το ζήτημα των συνόρων απ’τον 19ο στον 20ο αιώνα καθώς και τις σχέσεις με τους γείτονες, το θέμα της Μακεδονίας και τα ζητήματα που τέθηκαν με τα Σκόπια το 1993 με τις διαδηλώσεις, καθώς και το μεγάλο θέμα της Τουρκίας και της πρόσληψης « του άλλου ». “Όλα αυτά με βαθύτατη γνώση αλλά και συντομία, με ξεκάθαρη πολιτική ματιά, αλλά και μια νηφαλιότητα, αφού η γαλλική της ιδιότητα και η σχέση της με τον διεθνή διάλογο την βγάζει από οποιονδήποτε φανατισμό, ελληνικό ή ξένο.
Το 3ο κεφάλαιο ονομάζεται « Πολιτικά » και αναφέρεται στη δημιουργία του υπερτροφικού κράτους απ’τον 19ο αιώνα, για ότι αποκαλούμε « Το Δημόσιο » και τη σχέση του πολίτη με αυτό, και κάνει μια σύντομη αναδρομή στα μεγάλα ιστορικά σχίσματα του 20ου αιώνα, από τον Εθνικό Διχασμό στον Εμφύλιο πόλεμο, τον παρεμβατικό ρόλο των ξένων δυνάμεων και την είσοδο στην νεωτερικότητα, τη modernité, μετά το 1975 και τη σύγχρονη διαμόρφωση των πολιτικών κομμάτων στα 30 χρόνια κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που ακολούθησαν. Τελειώνει με τη γνωστή αναφορά που είναι το κοινό αστείο για τις πολιτικές δυναστείες των Καραμανλή, Παπανδρέου, Μητσοτάκη...
Ακολουθεί ένα κεφάλαιο για την Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα. Η Αθήνα ως εθνική μεταφορά στη σκιά του Παρθενώνα, για την ανάπτυξη τηςμετάτους πρόσφυγες του 1922, για τη καθημερινότητα στη σύγχρονη πόλη, για την μόνιμη αναφορά στο « σωτήριο παρελθόν » της που συχνά μπερδεύει και δυσκολεύει τα πράγματα, για την αναζωογόνηση της επαρχίας, για τη Θεσσαλονίκη και τον Βαλκανικό πόλο, για την νέα ζωή του χωριού, σύμβολο της ελληνικότητας, της επιστροφής στις ρίζες αλλά και πόλο έλξης του τουρισμού και κέντρο του ενδιαφέροντος της ευρωπαϊκής οικονομικής βοήθειας.
Βεβαίως υπάρχει ένα κεφάλαιο που ονομάζεται « Θάλασσα », που αρχίζει με μια θαυμάσια φωτογραφία ηρεμίας, με μια καταγάλανη θάλασσα με ένα ακινητοποιημένο καΐκι και τις άκρες πεύκων, στην Αλόννησο. Κι εδώ αποφεύγει τον κίνδυνο του φολκλόρ. Μια σύντομη αναφορά στην αρχαιότητα και στη σημασία της ναυτιλίας από τα τότε χρόνια των « ξύλινων τειχών » μέχρι σήμερα, και περνά σε μία χαρτογράφηση των « ευνοημένων » και των « μή ευνοημένων νησιών », για τις συνθήκες ζωής σ’ αυτά και για τη σημασία του τουρισμού, για τη σύγχρονη οικονομία.
Στο προτελευταίο κεφάλαιο, που ονομάζει δηκτικά « Έντεκα εκατομμύρια άτομα », προσπαθεί να περιγράψει τα σύγχρονα ήθη των Ελλήνων, με χιούμορ και συμπάθεια. Η θέση του άντρα και της γυναίκας στις διάφορες κοινότητες και στη σύγχρονη ζωή, οι ισχυρές σχέσεις της ελληνικής οικογένειας, το θέμα της μετανάστευσης και της διασποράς.
Το καταληκτήριο κεφάλαιο ασχολείται με την κουλτούρα. Τη σχέση των Ελλήνων με την ορθοδοξία, τον μη διαχωρισμό κράτους εκκλησίας, τη σχέση της ορθοδοξίας με την καθημερινότητα, την αποδοχή του θρησκευτικού γάμου και της βάπτισης και από τους μη θρησκευόμενους, τις διαφορές με την αυστηρότητα του τυπικού της Καθολικής Εκκλησίας αλλά και τον αφορισμό του Θόδωρου Αγγελόπουλου και του Μαρτσέλλο Μαστρογιάννη από τον μητροπολίτη Φλωρίνης. Βέβαια στέκεται και στην επιβίωση των παγανιστικών εθίμων. Κάνει μια σύντομη αναδρομή στη μουσική και στην αναβίωση των παραδοσιακών οργάνων, στα σύγχρονα ανεβάσματα του αρχαίου Θεάτρου, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, την παραγωγή του βιβλίου καθώς και τις ιδιαιτερότητες της κλασικής ελληνικής κουζίνας.
Το βιβλίο κλείνει με ένα παράθεμα με μορφή καταλόγου σε διαφορετικό χρώματος

σελίδες όπου παρατίθενται οι σημαντικές γιορτές του χρόνου και τα φεστιβάλ, βιβλία

προς ανάγνωση, ταινίες, ένα σύντομο ιστορικό χρονολόγιο (από τα προϊστορικά

χρόνια μέχρι σήμερα), δύο σελίδες με την Ελλάδα σε στατιστικές και αριθμούς και
μια σελίδα με γνωστά κλισέ για τους Έλληνες.

Όλο το βιβλίο συνοδεύεται από πολύ ενδιαφέρουσες έγχρωμες φωτογραφίες του Jean-Christophe Georgoutsos που επικεντρώνονται στην καθημερινότητα και τη σύγχρονη πραγματικότητα, ειδικά στις φωτογραφίες της Αθήνας : οικοδομικές εργασίες για τους Ολυμπιακούς αγώνες, ο Παρθενώνας με έργα συντήρησης, έξοδος γηπέδου ποδοσφαίρου, το μετρό -που ο γραφίστας της έκδοσης τύπωσε ανάποδα τη φωτογραφία-, αντιπολεμικές διαδηλώσεις -βλέπουμε μεταξύ άλλων τον Αλαβάνο στη διαδήλωση του 2003 για το Ιράκ-, ένα Πακιστανό Σίχ σε μια βέσπα στο κέντρο της Αθήνας. Κι εκεί η συγγραφέας αναπτύσσει έναν παράλληλο λόγο με το κυρίως κείμενο, σχολιάζοντας εύστοχα τις σύγχρονες εικόνες της ελληνικής ζωής.
Το βιβλίο λοιπόν είναι μια συνοπτική και πολύ έξυπνη χαρτογράφηση της σύγχρονης Ελλάδας. Η Françoise Αρβανίτη γνωρίζει πολύ καλά την παλαιότερη και την σύγχρονη ιστορία. Χρησιμοποιεί πολυποίκιλο υλικό από διάφορες πηγές- ιστορικά συγγράμματα, λογοτεχνικά γραπτά και δοκίμια, τον ελληνικό και διεθνή Τύπο.
Διατηρώντας νηφαλιότητα όπως είπα πριν, δεν αποπέμπει την πολιτική της ματιά προς τα πράγματα και δεν χαρίζεται. Μπορεί και βλέπει με χιούμορ καταστάσεις, χωρίς να ξεπέφτει στην υπεροπτική ειρωνεία κάποιων ξένων σχολιαστών, αλλά με την ειρωνική στάση που μπορείς να έχεις για πράγματα που αγαπάς και που έχεις οικειοποιηθεί.
Νομίζω ότι είναι ένα βιβλίο πολύ ενδιαφέρον για τον Έλληνα αναγνώστη, που μπορεί να δει πολύ συνοπτικά έναν καθρέφτη του τόπου του και των σύγχρονων μυθολογιών του. Και βέβαια, για τους ξένους αναγνώστες είναι μια εξαιρετική εισαγωγή σ’ αυτό που ονομάζεται σύγχρονη Ελλάδα.

Ευχαριστώ

Σταύρος Πετσόπουλος

Posté le 24 juin 2004